İstanbul, dünyanın en çok trafik sıkışıklığı yaşanan şehri oldu. Son verilere göre İstanbullular yılda 105 saat trafikte bekliyor. Bu süre New York’taki 102 saat ve Chicago’daki 102 saat gibi dünyanın diğer büyük metropollerini geride bırakıyor. Londra 101 saat, Mexico City ve Paris 97 saat, Cape Town 94 saat, Jakarta 89 saat, Los Angeles 88 saat ve Brisbane 84 saat ile listeyi tamamlıyor.
İstanbul’un dünya trafik sıkışıklığı sıralamasında zirveye oturması şehrin ulaşım altyapısı, kentsel planlama, nüfus yoğunluğu ve toplu taşıma sistemleri açısından ciddi sorunlarla karşı karşıya olduğunu gösteriyor. Bu problemin çözümü ise kısa, orta ve uzun vadeli stratejilerin bir arada uygulanmasını gerektiriyor.
İstanbul’da trafik sorunu nasıl çözülür?
İstanbul’da trafik sıkışıklığının temel nedenleri arasında hızlı ve plansız kentleşme, yetersiz altyapı, toplu taşıma sistemlerinin kapasitesinin yetersiz kalması, özel araç kullanımının yaygınlığı ve şehir planlamasında yaşanan sorunlar yer alıyor.
16 milyondan fazla nüfusuyla Türkiye’nin en kalabalık şehri olan İstanbul, her gün milyonlarca insanın hareket halinde olduğu devasa bir metropol. Boğaz’ın iki yakasında konumlanan şehir, coğrafi olarak da ulaşım zorluklarını beraberinde getiriyor.
İstanbul’daki trafik sorununun çözümü için alınabilecek önlemleri teknik altyapı iyileştirmeleri, toplu taşıma sistemlerinin geliştirilmesi, çalışma düzeninin yeniden yapılandırılması, akıllı ulaşım sistemleri ve kentsel planlama perspektifinden ele almak gerekiyor.
Teknik altyapının iyileştirilmesi kapsamında mevcut yol ağlarının optimizasyonu ve genişletilmesi öncelikli adım olabilir. İstanbul’da özellikle ana arterler ve kavşaklarda yaşanan tıkanıklıklar trafik akışını ciddi şekilde etkiliyor. Kavşakların yeniden tasarlanması, akıllı sinyalizasyon sistemlerinin yaygınlaştırılması ve alternatif güzergahların oluşturulması gibi adımlar trafik akışını rahatlatabilir.
İstanbul’da deniz ulaşımının daha etkin kullanılması da trafik sorununa çözüm olabilir. Boğaz’ın iki yakası arasında daha sık ve kapasitesi yüksek vapur seferleri düzenlenmesi özellikle kara trafiğinin yoğun olduğu saatlerde alternatif bir ulaşım koridoru sağlayabilir. Yeni iskeleler inşa edilmesi ve mevcut iskelelerin modernize edilmesi de deniz taşımacılığının kapasitesini ve çekiciliğini artırabilir.
Metro ve hafif raylı sistemlerin yaygınlaştırılması ve entegrasyonu İstanbul’daki trafik sorununa en etkili çözümlerden olacaktır. Şuan İstanbul’daki 380,70 km uzunluğundaki kent içi raylı sistemin 241,35 km uzunluğundaki 18 hatlık metro ağı bulunuyor.
Ancak bu rakam şehrin ihtiyaçlarını karşılamaktan uzak. Trafikte listenin ikinci sırasında yer alan New York şehri 36 hat ve 472 istasyon ile 7/24 hizmet veriyor. Bu raylı sistemin ana hatları 400 km, tüm ağ ise 1400 km uzunluğunda.
Ayrıca Londra’da 400 km ve Tokyo’da 300 km’den fazla metro hattı bulunduğu düşünüldüğünde, İstanbul’un raylı sistem ağının genişletilmesi gerektiği açıkça görülüyor. Ek olarak Metrobüs sisteminin kapasitesinin artırılması ve yeni hatların eklenmesi de kısa vadede etkili olabilir.
İstanbul’da otobüs hatlarının optimizasyonu ve yeni ekspres hatların oluşturulması da trafik sıkışıklığını azaltabilir. Özellikle yolcu yoğunluğunun fazla olduğu güzergahlarda ekspres otobüs seferleri, yolculuk sürelerini kısaltarak toplu taşımayı daha çekici hale getirebilir.
Park-and-ride (park et ve devam et) sistemlerinin yaygınlaştırılması da şehir merkezine özel araçla girişi azaltmak için etkili bir yöntem olabilir. Şehrin çeperlerinde büyük otoparkların inşa edilmesi ve buralardan toplu taşıma sistemlerine kolay erişim sağlanması özel araç kullanımını azaltabilir.
Çalışma saatlerinin düzenlenmesi konusunda da mesai başlangıç ve bitiş saatlerinin kademeli hale getirilmesi trafik yükünün gün içinde daha dengeli dağılmasını sağlayabilir. Kamu kurumları, özel sektör ve eğitim kurumlarının mesai saatlerinin farklılaştırılması, sabah ve akşam trafik yoğunluğunu azaltabilir. Örneğin, kamu kurumlarının 08:00-16:00, özel sektörün 09:00-17:00, üniversitelerin 10:00-18:00 arasında faaliyet göstermesi trafiğin yoğunlaştığı saatleri dağıtabilir.
Uzaktan çalışma modellerinin teşvik edilmesi de trafiğe çıkan araç sayısını azaltacak bir faktör olabilir. COVID-19 pandemisi sürecinde uzaktan çalışmanın mümkün olduğu görüldü. Hibrit çalışma modelleri ve dönüşümlü ofis günleri gibi uygulamalar trafiğe çıkan araç sayısını önemli ölçüde azaltabilir.
Akıllı ulaşım sistemlerinin yaygınlaştırılması da aynı şekilde trafik yönetimini daha etkin hale getirebilir. Gerçek zamanlı trafik verilerinin toplanması ve analizi trafik akışının optimizasyonuna yardımcı olabilir.
Yapay zeka destekli trafik yönetim sistemleri, trafik ışıklarının akıllı kontrolü, dinamik yönlendirme sistemleri ve sürücülere gerçek zamanlı alternatif rota önerileri gibi uygulamalar trafik sıkışıklığını azaltabilir.
Özel araç kullanımını caydırıcı ekonomik önlemler de trafik yoğunluğunu azaltmada etkili olabilir. Londra, Stockholm ve Singapur gibi şehirlerde uygulanan sıkışıklık ücretlendirmesi (congestion charging) sistemi şehir merkezine giren araçlardan belirli bir ücret alınmasını öngörüyor.
Bu gibi uygulamalar özel araç kullanımını azaltarak toplu taşımaya yönelimi artırabilir. Otopark ücretlerinin artırılması ve park denetimi de benzer şekilde özel araç kullanımını caydırıcı bir faktör olabilir.
Bisiklet ve mikromobilite çözümlerinin teşvik edilmesi de önemli bir adım olabilir. İstanbul’da bisiklet yollarının yaygınlaştırılması, elektrikli bisiklet ve scooter gibi mikromobilite araçlarının kullanımının teşvik edilmesi kısa mesafeli yolculuklarda özel araç kullanımını azaltabilir.
Ancak İstanbul’un engebeli topografyası bu çözümün uygulanabilirliğini sınırlıyor. Bu nedenle bisiklet yollarının planlanmasında şehrin topografik yapısı dikkate alınmalı ve elektrikli mikromobilite çözümlerine ağırlık verilmeli.
Kentsel planlama perspektifinden bakıldığında ise İstanbul’un daha kompakt ve karma kullanımlı mahalleler şeklinde yeniden yapılandırılması ulaşım ihtiyacını azaltabilir. İnsanların yaşadıkları yerlere yakın çalışabilecekleri, alışveriş yapabilecekleri ve sosyal aktivitelere katılabilecekleri mahalleler oluşturulması uzun mesafeli yolculuk ihtiyacını azaltabilir.
15 dakikalık şehir konsepti, bir kişinin günlük ihtiyaçlarının çoğunu yürüme veya bisiklet mesafesinde karşılayabileceği şehir planlamasını öngörüyor. Bu konseptin İstanbul’da uygulanması trafik yoğunluğunu azaltabilir.
Ek olarak yük taşımacılığının optimizasyonu da önemli. Şehir içi yük taşımacılığı için belirli saatlerin ayrılması, merkezi dağıtım sistemlerinin kurulması ve gece saatlerinde teslimat yapılması gibi uygulamalar gündüz saatlerindeki trafik yoğunluğunu azaltabilir.
Ulaşım altyapı yatırımlarının uzun vadeli planlanması ve tutarlı bir şekilde uygulanması İstanbul’daki trafik sorununa kalıcı çözüm sağlayabilir. Politik döngülerden bağımsız, şehrin gerçek ihtiyaçlarına odaklanan bir ulaşım mastır planı oluşturulması ve bu planın kararlılıkla uygulanması gerektiği açıkça görülüyor. Özellikle raylı sistem yatırımlarının hızlandırılması ve toplu taşıma sistemlerinin entegrasyonu öncelikli hedefler arasında.
Toplumsal farkındalık ve davranış değişikliği de trafik sorununa çözüm için önemli bir faktördür. Özel araç kullanımının çevresel etkileri, toplu taşımanın avantajları ve trafik kurallarına uymanın önemi konusunda kapsamlı bilgilendirme kampanyaları düzenlenmesi, toplumsal davranış değişikliğine katkı sağlayabilir. Okullarda trafik ve sürdürülebilir ulaşım eğitimlerinin verilmesi, gelecek nesillerin daha bilinçli ulaşım alışkanlıkları geliştirmesine yardımcı olabilir.
